Debriyaj nedir?
Kontak anahtarı çevrilmiş ve çalıştırılmış bir aracın motoru aksi bir hareket yapılmadığı sürece çalışacaktır. Çalışan motor sürekli olarak dönecek ve bu gücü şanzımana ileterek lastiklere güç verecektir. Debriyaj şanzımanla motor arasında konumlanmış motorun dönüş gücünü şanzımana ileten ya da iletmeyen mekanizmaya verilen isimdir.
Debriyaj nasıl çalışır?
Düz şanzıman bir araç kullandıysanız aracı hareket ettirmek için debriyaj pedalına basıp vitesi 1’e alıp ve uygun şekilde kalkış yapmayı biliyorsunuz. Bunun artısında debriyaja basıp vites yükseltmeyi ya da alçaltmayı da biliyorsunuz. Fakat ayağınızı debriyaja basıp bıraktığınızda gerçekte ne olur? Şimdi bu sistemin genelini inceleyelim.
En basit haliyle, debriyaj, bir aracı çalıştırdığınızda motor gücünün kademeli olarak uygulanmasını sağlar. Vites değiştirirken vitesin dişlilerinin kırılmasını önlemek için motordan gelen gücü keser. Debriyajın devreye sokulması, gücün motordan şanzıman ve tekerleklere aktarılmasını sağlar. Debriyajın devreden çıkarılması güç aktarımını durdurur ve motorun tek başına stabil bir şekilde dönmesine olanak sağlar. Debriyajın nasıl çalıştığını anlamak için öncelikle debriyaj sisteminin tüm bileşenlerini ve beraber çalıştığı parçaları tanımamız gerekmektedir. Temel bileşenlere bakalım: volan dişlisi, debriyaj balatası, debriyaj baskı plakası, rulman yatağı (debriyaj rulmanı) ve debriyaj çatalı.
Çelik veya alüminyum malzemeden üretilmiş volan dişlisi aracın krank miline cıvata ile bağlanmıştır. Volan dişlisi birçok şey yapar, motor için dengeleyici (balans) görevi görür, silindirlerdeki farklı zamanlardaki ateşlemeler motorda titreşime sebep olur volan dişlisi bu titreşimi emerek debriyaja düzgün bir sürtünme yüzeyi yaratır. Ancak volan dişlisinin ana görevi, motor torkunun şanzımana aktarılmasını sağlamaktır. Volana, volan dişlisi denmesindeki sebep volanın çevresinde tam tur bulunan dişlidir. Bu dişli sadece marş motoru ile bağlantılıdır. Marş motoru volanı hareket ettirerek motorun çalışmasını sağlar.
Debriyaj balatası temel olarak volan ile baskı plakası arasında kalan bir sürtünme malzemesi ile kaplanmış (balata malzemesi) çelik bir plakadır. Balatanın merkezinde, şanzımanın giriş milinin dişlerine uyacak şekilde tasarlanmış göbek bulunur. Debriyaj devreye girdiğinde, volan dişlisi ve baskı plakası arasında debriyaj balatası sıkışarak, motordan gelen güç, balata göbeği tarafından şanzımanın giriş miline iletilir.
Debriyaj rulmanı debriyaj işleminin kalbidir. Debriyaj pedalını bastığınızda debriyaj halatı vasıtası ile bu güç debriyaj rulmanına iletilir. Debriyaj rulmanın aldığı bu komutla debriyaj baskı plakasının göbeğinde bulunan serbest bırakma şemsiyesine baskı uygulayarak baskı plakasının debriyaj balatasına baskı yapmasını engeller. Bu işlem sonucunda motor gücünün şanzımana iletimi kesilmiş olur
Prizdirek adı verilen bir mil üzerine monte edilen, debriyaj çatalı, priz direk üzerinde kayarak hareket eder. Debriyaj çatalı, debriyaj pedalının hareketini debriyaj rulmanının ileri geri hareketine dönüştürür. Artık aracınızdaki debriyaj sisteminde çalışan parçalar hakkında bilgi sahibi olduğunuza göre gelelim asıl soruya, debriyaj nasıl çalışır?
Debriyajı devreden çıkarmak için, debriyaj pedalına basmamız gerekir. Bu işlem debriyaj telinin çatal vasıtası ile debriyaj rulmanını volana doğru hareket ettir. Debriyaj rulmanı, baskı plakasının serbest bırakma şemsiyesine doğru hareket ederek mekanizması gereği şemsiyeye baskı uyguladığında şemsiye ters döner. Ters dönen şemsiyenin ucunda baskı plakası vardır, baskı plakası bu kuvvet ile debriyaj balatasını sıkıştırmayı bırakır fakat volan ile birlikte dönmeyi sürdürür. Bu işlem gerçekleştiğinde dönmeyen ve serbest kalmış tek parça arada kalan ve artık debriyaj baskı plakası tarafından sıkıştırılmayan debriyaj balatasıdır. Debriyaj balatası şanzımanın debriyajda bağlı olduğu tek parçadır. Debriyaj balatası boşa çıktığında şanzıman güç almaz artık.
Artık aracınızdaki debriyaj sisteminde çalışan parçalar hakkında bilgi sahibi olduğunuza göre gelelim asıl soruya, debriyaj nasıl çalışır?
Debriyaj seti nedir?
Debriyaj mekanizması birçok bileşenden oluşur. Araç içinde debriyaj pedalı ile başlayıp şanzımanda baskı balata ile sonlanan bir sistemden bahsediyoruz. Bu sistemin, halk arasında debriyaj seti diye tabir ettiği bir tamir kiti bulunmaktadır. Bu setin içinde aracın marka modeline göre parçalar bulunmaktadır. Debriyaj setinin ana parçaları debriyaj balatası ve debriyaj baskı plakasıdır. Bu 2’li ayrılmaz bir bütündür ve debriyaj seti olarak satılır.
Bu 2’linin haricinde araçların kullandıkları sistemlere göre (eski tip yaylı rulman kullanıyorsa) debriyaj rulmanı set içeriğine dahil edilebilir. Debriyaj setinin en kapsamlı olanı ise volan dişlisinin sete dahil edilmiş halidir. Bu çok sık rastlanacak bir set değildir. Genelde araçta kullanılan volan tipi bozulmaya meyilli farklı bir teknolojiye sahipse ( oynar volan ) o zaman volan dişlisinin dahil olduğu setleri oem üreticisi firmalar tarafından piyasaya sürüyor.
Baskı balata nedir?
Baskı balata tabiri 2 farklı parçanın halk arasında kolayca söylenmesinin sebebi ile oluşmuş bir deyiştir. Aslında debriyaj balatası ve debriyaj baskı plakasıdır. Baskı balata debriyaj sisteminin asıl işi gerçekleştiren ana parçalarıdır.
Baskı balata aracın disk fren sistemine benzer özelliklere sahiptir. Disk fren sisteminde 2 balata diski sıkıştırarak aracın durmasını sağlar. Debriyajda ise volan dişlisinin metal yüzeyi ve debriyaj baskı plakasının yüzeyi, debriyaj balatasını arada sıkıştırarak motorun hareketinin şanzımana aktarılmasında yardımcı olur ya da tam tersi debriyaj balatası arada sıkışmayarak şanzımanın boşa çıkmasını sağlar. Şanzımanın güç aldığı prizdirek milinin ucundaki dişliye debriyaj balatasını merkezi bağlıdır.
Kısaca açıklamak gerekirse baskı balata motorun gücünü şanzımana iletmek için tasarlanmış bağlantı parçalarına verilen addır.
Debriyaj rulmanı nedir?
Debriyaj rulmanı debriyaj baskı plakasının şemsiyesine baskı yaparak baskı plakası ile volan arasına sıkışmış şekilde dönenen debriyaj balatasını boşa çıkaran parçadır. Görevi tamamen debriyaj baskısının mekaniğini çalıştırmaktır. Halk arasında adı debriyaj rulmanı olsa da aslen teknik adı debriyaj alt merkezi ya da baskı yatağı olarak geçer.
Günümüze kadar gelen 2 farklı çalışma prensibine sahip rulman çeşiti vardır. Birisi mekanik diğeri ise hidrolik rulmandır.